Heddwen helpt

Geplaatst op 17 november 2023 door Gaston

Nederlanders spreken geregeld Engels, en ook lang niet slecht, al zeggen we het zelf. Sommige Nederlanders kunnen het zelfs extreem goed. Heddwen Newton is er zo een, om de simpele reden dat het een van haar moedertalen is (of eigenlijk haar vadertaal, vermoed ik). Fijn voor haar, maar ook voor ons, want ze deelt haar kennis royaal met alle andere Nederlanders (en Vlamingen), op twee manieren. Ten eerste via de website Hoe zeg je in het Engels, over Nederlandse woorden en begrippen die wij, en vaak ook zijzelf, moeilijk vinden om in het Engels weer te geven. En via de nieuwsbrief English and the Dutch, over precies datgene wat de titel zegt. De onderwerpen zijn leuk, de tips nuttig en de toon heel fijn. Althans, naar mijn smaak.

Verrassend detail: zelf woont en werkt ze in het Duitse taalgebied. Dutch, Duits, aan welke Engelse uitdrukking moet ik nou toch denken?

Geplaatst in vertalen, vreemde talen | Tags: , , | Een reactie plaatsen

Het mensbeeld van de Poolse grammatica

Geplaatst op 17 oktober 2023 door Gaston

Bij het woord ‘bezield’ denken we vooral aan kunstenaars of idealisten. Veel minder bekend is het als grammaticale vakterm. In de Nederlandse grammatica speelt bezieldheid dan ook een marginale rol, maar in de Slavische talen is dat anders. En nu ik al een paar jaar Pools leer, heb ik op dat punt iets grappigs ontdekt.

Een belangrijke regel in het Pools is deze: mannelijke zelfstandige naamwoorden krijgen in de vierde naamval een andere uitgang wanneer ze bezield dan wanneer ze onbezield zijn. Een broer of een wolf is bezield (żywotny), een tafel onbezield (nieżywotne).* Maar in het meervoud wordt die grote groep van bezielde wezens in tweeën gesplitst. Mensen krijgen dan nog steeds een afwijkende naamvalsuitgang, maar dieren niet. Die worden in het meervoud tot de dode dingen gerekend. Waarom enkelvoud en meervoud op dit punt verschillen, ik zou het niet weten. Een Slavisch familietrekje.

De indeling lijkt op het eerste gezicht simpel, want ooms en bakkers behoren tot de mensen, katten en muggen tot de dieren. Maar hoe zit het met de fabelwezens? Waar laat je de reuzen en kabouters in je grammatica? En de engelen en de duivels? Zijn smurfen mensjes of zijn ze daar te blauw voor? En centaurs en sfinxen – geeft het bovenlijf of het onderlijf de doorslag? Is een tovenaar menselijk? Een spook? Een halfgod, een hele god? Een zombie? Een trol? Vragen, vragen – geef er maar eens antwoord op. Ik bedoel dat letterlijk: loop het lijstje nog eens na en kies zelf welke wezens jij menselijk genoeg zou vinden.

Lees verder →
Geplaatst in vreemde talen | Tags: , , , , | Een reactie plaatsen

Na Jan en na jam

Geplaatst op 23 maart 2023 door Gaston

Voorzetsels zijn vaak lastig als je een nieuwe taal leert, omdat ze zich graag anders gedragen dan je zou verwachten en willen. Dat geldt ook voor het Pools. Maar één voorzetsel gedraagt zich daar op een léúke manier verrassend. Dat is po; meer in het bijzonder po met de zesde naamval. De voornaamste betekenis is ‘na’, maar soms is dat een heel bijzonder ‘na’.

Voorbeeld één: ‘de vrouw van Jan’ is in het Pools żona Jana, maar komt haar man te overlijden, dan wordt ze wdowa po Janie: ‘weduwe na Jan’. Klopt als een bus natuurlijk: het post-Jan-tijdperk is aangebroken, dus de weduwe is nu ‘na Jan’.

Voorbeeld twee: een ‘potje jam’ heet in het Pools słoik dżemu, letterlijk een ‘potje van jam’. Dat ‘van’ is niet zo raar: ook het Engels en veel Romaanse talen voegen dat ertussen (jar of jam, pot de confiture, enz.). Maar hoe heet een ‘jampotje’ in het Pools? Je zou kunnen denken aan ‘potje voor jam’ (słoik na dżem), en dat levert inderdaad enkele tientallen Googletreffers op. Een andere, typisch Slavische, oplossing zou zijn ‘jammig potje’ (słoik dżemowy), en ook dat komt de zoekmachine bekend voor. (Wat niet alles zegt, want op internet heerst bepaald geen schaarste aan onjuiste zinnen. Daar zorgen tweedetaalsprekers en vertaalmachines wel voor.) Maar wat verreweg het meest voorkomt, is słoik po dzemie: ‘potje na jam’. Ik vat dat op als: de jam is eruit, dus het potje is nu ‘na de jam’. Vergelijkbare gevallen zijn ‘dozen na schoenen’, ‘flessen na bier’, en nog veel meer. Prachtig.

Zo, en nu ben jij een ‘lezer na een blog’, czytelnik po blogu. Althans, dat heb ik verzonnen. Maar is het goed Pools? Nee, dat is online niet te vinden. Die formulering gaat kennelijk zelfs de schrijvers van ónjuiste Poolse zinnen te ver. Gelukkig heb ik nu in die leemte voorzien.

Geplaatst in vreemde talen | Tags: , | Een reactie plaatsen

(39:) Kunnen we ook Slavische talen ‘temmen’?

Geplaatst op 30 november 2022 door Gaston

Alle Germaanse talen lijken op het Nederlands, en de Romaanse talen zijn vertrouwd omdat ze het Nederlands zo beïnvloed hebben. Maar hoe zit het eigenlijk met de derde grote groep van Europa, de Slavische talen? In mijn boek Zeven talen in zeven dagen laat ik zien hoe we Germaans en Romaans snel kunnen ‘temmen’ omdat er zo veel vertrouwds in zit. Geldt dat voor het Slavisch ook?

Het korte, ongenuanceerde antwoord is: nee. Met de kennis die we al hebben, komen we in dit geval veel minder ver. Weliswaar treffen we internationale woorden als aplikacija en analýza aan, maar het zijn er in het algemeen te weinig om zelfs maar de hoofdlijn in teksten te herkennen. Maar nutteloos is onze Germaans-Romaanse voorkennis nou ook weer niet.

Ik wil dat illustreren aan de hand van één woord: het Poolse werkwoord ważyć. De basisbetekenis daarvan is ‘wegen’; de uitspraak is ongeveer ‘vazjitsj’. Ik zal zes aanknopingspunten noemen, waarvan nummer 5 mijzelf het meest heeft verrast.

Lees verder →
Geplaatst in 7D7T, vreemde talen | Tags: , , , , , | 7 reacties

(38:) De minst gelezen bladzijde

Geplaatst op 2 november 2022 door Gaston

Kijk, daar links staat het. Nee, niet bovenaan, daar draag ik het boek op aan mijn vrouw, Marleen Bekker, omdat zij een belangrijk aandeel had in het eerste idee voor dit boek. Ik bedoel een stukje lager: eerste, tweede, derde en vierde druk, 2022. Vierde druk, in ruim vier maanden tijds! Dat is me in Nederland nooit eerder gelukt. Zesduizend stuks zijn er van Zeven talen in zeven dagen al over de toonbank gegaan, en nu zijn het 6001e tot en met 7500e exemplaar beschikbaar.

Lees verder →
Geplaatst in 7D7T | Tags: , , , | 6 reacties

Goedbedoelde sabotage

Geplaatst op 29 oktober 2022 door Gaston

Wat is luisteren toch moeilijk. Of misschien moet ik zeggen: wat is hóren moeilijk. Onze oren en hersens zijn zo gewend aan onze moedertaal – zodra ze iets anders horen, laten ze ons lelijk in de steek. Nieuwe, onbekende klanken zijn sowieso een probleem. Maar het is zelfs nog erger, weet ik nu.

Een paar jaar terug probeerde ik Vietnamees te leren. (Ik heb daar toen over geblogd.) Net als in het Nederlands komt daar de ng-klank in voor. Als mijn docent Huyền een Vietnamees woord als ông gebruikte, herkende ik die. Maar zei ze ngã (‘vallen’), dan niet. Waarom niet? Simpelweg omdat mijn oren, of eigenlijk het luisterkwabje in mijn Hollandse hersens, er niet op rekende dat een woord weleens met /ng/ zou kunnen beginnen. Omdat het Nederlands dat niet doet, heb ik al aan de moederborst afgeleerd om daar alert op te zijn. Raar idee: nog niet zindelijk, maar al wel weten dat woorden niet met /ng/ kunnen beginnen. Ik was een viezerik én een slimmerik – net als jij.

Lees verder →
Geplaatst in vreemde talen | Tags: , , , , | 6 reacties

Oproep: deel je ezelsbruggetjes!

Geplaatst op 14 september 2022 door Gaston

Om nieuwe woorden in vreemde talen te onthouden gebruik ik allerlei trucs en methodes, en een daarvan zijn ezelsbruggetjes. Ik zal zo een paar voorbeelden geven – en daarna ben ik benieuwd naar de jouwe!

De meeste ezelsbruggetjes die ik ooit heb gebruikt ben ik allang vergeten. En gelukkig maar, want het doel is natuurlijk dat ze zichzelf overbodig maken. Ze zijn als de steigers rondom een huis in aanbouw: als het huis staat, kunnen ze weg. De taal die ik nu leer is Pools, en daar heb ik ze nog wel hard nodig. De eerste vier voorbeelden gaan dan ook allemaal over die taal:

  • Gasić betekent ‘uitdoven, uitdoen’. Ik onthou het als ‘het gas uitdoen’. Het woord voor aandoen ken ik gelukkig al ongeveer, dus daar dreigt geen verwarring mee.
  • De beginletters van rdzenny (‘inheems’) vat ik op als de medeklinkers van ‘reeds’. Het verband is, dat inheemse mensen er ‘reeds’ waren, eerder dan andere bevolkingsgroepen die nu in hetzelfde gebied wonen. (Ezelsbruggetjes mogen gerust vergezocht zijn.)
  • Het werkwoord badać (‘onderzoeken’), waar ik voorheen hardnekkig dabać van bleef maken, heb ik eronder gekregen door te denken aan de Wet van Archimedes: volgens de overlevering zou de denker daarop zijn gekomen door onderzoek in bad.
  • Het werkwoord marzyć voor ‘dromen, verlangen’ koppel ik aan het woord marzec voor ‘maart’ – ik droom ’s winters zeker wel van maart.
  • Het Latijnse puppis (‘achtersteven’) koppelde ik lang geleden aan poep, want die komt uit onze eigen achtersteven. (Ezelsbruggetjes hoeven niet smaakvol of zelfs maar fatsoenlijk te zijn.) Doordat ik puppis kende, kon ik later makkelijk het Spaanse popa onthouden, met dezelfde betekenis. Dat zou ik geen ezelsbruggetje noemen, maar inzicht in werkelijk bestaande verbanden.
  • Gehoord van een kennis: zij onthoudt het verschil tussen de Nederlandse woorden aanraden en aanraken aan de hand van de letter d in adviseren, een synoniem van aanraden.

En nu ben ik dus heel nieuwsgierig naar de ezelsbruggetjes die jij zelf hebt gebruikt, of die je misschien van andere mensen kent. Het gaat me vooral om geheugensteuntjes op vocabulairegebied, maar als je er een hebt op andere deelterreinen van de taalstudie, zijn ze ook welkom. Ze mogen over welke (tweede) taal dan ook gaan, ze mogen vergezocht, onlogisch of onnet zijn, ze mogen visueel, auditief of wat dan ook zijn. Zolang ze hun werk maar doen: de ezel naar de overzijde brengen.

Kom maar door!

Geplaatst in vreemde talen | Tags: , , , | 7 reacties

(37:) Minnaar te huur

Geplaatst op 13 augustus 2022 door Gaston

Ik kreeg een anekdote toegestuurd door lezer Ben Hiddink, die tijdens zijn vakantie aan het genieten is (zo schrijft hij) van mijn boek Zeven talen in zeven dagen. In dat boek benadruk ik een aantal keren het belang van context bij het begrijpen van vreemde talen. Hij vertelt:

“Bij de tip ‘Context’ moest ik denken aan een wandeling met mijn vrouw in de Vogezen een paar dagen geleden. Ik zag een prachtig houten huis midden in de vallei staan, met twee grote borden op de voorgevel. Op het ene bord stond ‘A lover’ en op het andere bord een 06-nummer. Ik dacht: wat een prachtige manier om publiekelijk te tinderen. Even later schoot het door mijn hoofd dat we in Frankrijk waren. Kijkend met een Franse bril las ik opeens iets heel anders: ‘A louer’, met een telefoonnummer om het huisje te reserveren.”

Geplaatst in 7D7T, vreemde talen | Tags: , | 1 reactie

(36:) Vakantievideo van de Duits-Deense grens

Geplaatst op 1 augustus 2022 door Gaston

Het plan was om hierna Denemarken in te fietsen. Maar al is dat een laaggelegen land, vlak is het bepaald niet, en mijn fietsje met zijn zeven versnellingen bleek niet opgewassen tegen het voortdurende op-en-af daar. We zijn daarom omgedraaid en richting Noordzee gereden.

Daar hebben we nog net een puntje van het Noord-Friese taalgebied meegepakt, getuige bijgaand plaatsnaambordje.

Inmiddels bevinden we ons weer in het Nederduitse taalgebied (Büsum, om precies te zijn). Maar eerlijk is eerlijk: je hoort bijna overal alleen maar Duits.

En de wind om je hoofd natuurlijk. Want dit is het Duitse Waddengebied, en dat is net zo weids, leeg en winderig als het Nederlandse.

Geplaatst in 7D7T, vlog | Tags: , , | 4 reacties

(35:) Wat jij bent

Geplaatst op 17 juli 2022 door Gaston

Weet je wat jij bent? Nee? Dat zal ik je dan eens even vertellen.

Dit is aflevering 35 van een serie over het maken én lanceren van mijn boek ‘Zeven talen in zeven dagen’. Koop het bij je favoriete boekhandel of bestel het hier.

Geplaatst in 7D7T, vlog | Tags: , , , , , , , | 1 reactie