Veegwagentje

De streektaal waarmee ik ben opgegroeid, piept op de meest onverwachte momenten door mijn Nederlands heen. Vandaag ook weer.

Ik moet dan eerst iets vertellen over afgelopen woensdag. Samen met collega Sterre Leufkens interviewde ik de Nijmeegse taalkundige Linda Drijvers.* Die merkte terloops op dat een bepaald handgebaar niet alleen als ‘vegen’, maar ook als ‘roeien’ opgevat kan worden, en al pratend maakte ze dat gebaar.

Ik kon geen van beide interpretaties meteen plaatsen. Maar al snel begreep ik er één, en dat zei ik ook: ze bedoelde strikt genomen niet ‘roeien’, zoals in een roeiboot, maar ‘peddelen’, als in een kano. Als dat muggenzifterig was (ja hè?), was het niet opzettelijk: mijn vrouw, laat ik haar Marleen noemen, roeit vaak en kanoot soms, en dus zijn dat voor mij twee verschillende dingen.

Daarmee was het raadsel voor de helft opgelost. Hoezo dezelfde beweging ook ‘vegen’ kon betekenen zag ik nog steeds niet, maar die helft liet ik maar even zo.

Waar blijft de streektaal in dit verhaal? Wacht, die komt eraan.

Vanmorgen had Marleen weer geroeid, en tijdens de lunch vertelde ik haar wat ik net beschreven heb: het handgebaar van de taalkundige, ‘roeien’ versus ‘kanoën’, en dat ik ‘vegen’ niet snapte. Zij snapte het wel, meteen: “Je hebt de bezem zó vast en dan maak je déze beweging.”

Het kwartje viel met een klap als een neerstortend putdeksel. Een bezem! Natuurlijk! Ik had almaar een stoffer voor me gezien, zo’n borstel waarmee je rommeltjes op een blik veegt. Aan een bezem had ik geen moment gedacht. In mijn Limburgs véég je namelijk niet met een bezem, mèt ene bessem kaers-te – je ‘keert’ ermee. (Dat kon in het Nederlands vroeger trouwens ook.) Het curieuze is: als ik Nederlands praat, en dat is meestal, dan zeg ik gewoon ‘vegen’. Maar de kernbetekenis van vegen, het prototypische vegen, is voor mij kennelijk datgene wat je doet met een stoffer. Ik nóém het ding zelfs een ‘veger’.

En toen ik hierover nog wat doordacht, kwam deze vraag bij me op: als wij, Nederlandstaligen, Engels horen of lezen, wat missen we dan wel niet allemaal?

* Wat Linda Drijvers te vertellen had, komt in het oktobernummer van Onze Taal te staan.

****

Miet Ooms attendeert me op dit Meertens-kaartje met de verspreiding van keren (nog in de vooroorlogse spelling), vegen en vagen (vergelijk wegvagen). We zien Vlaanderen (nog vóór de officiële taalgrens) en het uiterste zuiden van Nederland: