Nederlands, maar Fins, niet ‘Finlands’. Algerijns, maar Hongaars, niet ‘Hongarijns’. Jordaans, maar Albanees, niet ‘Albaans’. Enfin, het is geen nieuws: de bijvoeglijke naamwoorden afgeleid van landennamen zijn een rommeltje in het Nederlands.
Op de een of andere manier had ik het idee dat dat in de Romaanse taalfamilie – niet per taal, maar wel in de familie als geheel – anders was. Dat het Frans, het Spaans, het Portugees en het Italiaans vrij strak één lijn kozen. Misschien dacht ik dat omdat ik, op basis van mijn schoolfrans, de Spaanse vormen ooit vrij soepel geleerd heb. En soms klopt het ook: zo’n rijtje als portugais, portugués, português, portoghese, dat verblijdt de taalambtenaar in mij. Ook italien en drie maal italiano: niks op aan te merken, voldoet aan alle statuten, verordeningen en reglementen. En zo zijn er wel meer.
Maar daarop vertrouwen kun je totaal niet, heb ik vandaag geconstateerd. Tegenover het Franse chinois staan wel de voorspelbare vormen cinese (Italiaans) en chinês (Portugees), maar het Spaans heeft chino. Tegenover het Franse canadien staat in Portugal het etymologisch onberispelijke canadiano, maar in Brazilië zeggen ze canadense, in het Spaans canadiense en in het Italiaans hebben ze nog weer een andere uitgang gekozen: canadese. En tegenover het Franse pakistanais staat wel, zoals het hoort, het Portugese paquistanês, maar het Italiaans heeft pachistano en het Spaans paquistaní.
Kijk, voor mijn zeventalenboek maakt het niet uit. De landennamen zijn sowieso wel te herkennen, en als er een uitgang achter bungelt, dan zal het wel een afleiding zijn. Maar deze conclusie lijkt gewettigd: bij ons mag op dit punt dan chaos heersen, ook in Brussel en verder zuidelijk is de toestand hopeloos (maar niet ernstig).
****
Dit is aflevering 11 van een doorlopende serie over het schrijven van mijn boek ‘Leer in zeven dagen zeven talen lezen’. Update: Koop het bij je favoriete boekhandel of bestel het hier.
Gaston Dorren, taaljournalist 
Voor de verandering is het Japans ten aanzien van dit punt zeer consequent: neem de landnaam en plak er “go” (語) achter. Hetzelfde geldt voor de bewoners van het land in kwestie: landsnaam plus “jin” (人). Alleen bij talen als Tagalog werkt die constructie niet.
LikeLike
‘Voor de verandering’, zeg je. Is het Japans in het algemeen nogal rommelig?
LikeLike
In het algemeen voert wat ver, maar door het gebrek aan hulpwerkwoorden (vergeef me als ik niet de juiste terminologie gebruik) moeten alle betekenissen in één werkwoord worden uitgedrukt. De werkwoordstijden, de lijdende vorm enz. worden allemaal gevormd door vervoeging van dat ene werkwoord. Verder wemelt het van de zgn. “counters” (voor het getal 2: nihon, nimai, futari, futsuka, nikai, niban enz., afhankelijk van hetgeen geteld wordt). En dan zijn er nog de talrijke manieren waarop één en hetzelfde karakter kan worden uitgesproken (生 telt bijv. 13 zgn. “readings”). Maar na je boek Babel weet je dat als geen ander 🙂
LikeLike
‘Als geen ander’ zal ik bepaald niet beweren, maar het komt me wel allemaal bekend voor ja.
LikeLike
Is er misschien een verband tussen de ouderdom van de aanduiding en de ouderdom van het land? Pakistan en Canada zijn vrij recente begrippen, de Romaanse talen hebben daarbij meer gelegenheid gehad zich te individualiseren voordat er aanduidingen moesten worden vastgesteld.
LikeLike
Het is een verleidelijke gedachte inderdaad. Maar je zou ook omgekeerd kunnen redeneren: juist de oude namen hebben meer tijd gehad om uit elkaar te groeien. Denk aan suédois versus sueco, polonais versus polaco, norvégien versus noruego, maroccain versus marroquí, autriche versus austríaco. (Ik beperk me even tot Frans en Spaans omdat ik die paraat heb.) Overal is er een mengeling van regelmaat (bijv. bij Zwitsers, Nederlands, Duits, Kroatisch, enz.) en wanorde.
LikeLike