Buitenlandse familienamen zijn vaak moeilijk uit te spreken (zie hoofdstuk 25 van Lingua), en dat geldt dus ook voor Nederlandse namen wanneer die elders opduiken. Neem Van Gogh: wat moet een Engelstalige daarmee? Er zijn twee mogelijkheden, vind ik. Eén: de g op zijn Engels uitspreken, zodat het rijmt op dog. Twee: de g op zijn Schots uitspreken, zodat het rijmt op loch. Dat ligt minder voor de hand, want de meeste Engelstaligen gebruiken die klank eigenlijk nooit. Bovendien, je kunt niet van mensen verwachten dat ze de uitspraak van allerlei buitenlandse talen bestuderen voor ze iets over kunst zeggen.

Maar er zijn gevallen waarin je dat wel mag verwachten.

Zoals wanneer een professionele stemacteur een luisterboek over moderne kunst inspreekt. Iemand als Roy McMillan bijvoorbeeld, die What Are You Looking At? van Will Gompertz voorleest. Zo iemand moet even wat onderzoek doen. Dan kan hij alsnog besluiten dat hij Van Gogh op dog laat rijmen, of dat hij fonetisch ambitieuzer is en misschien toch streeft naar die scherpe g aan het eind. Ik zou zeggen dat ik daarmee een redelijk, zelfs een vrij tolerant standpunt inneem.

Maar mijn tolerantie is niet grenzeloos. Ze gedoogt in ieder geval niet datgene wat McMillan er in werkelijkheid van maakt. Hij laat de naam namelijk rijmen op… cough! Van Goff, leest ie dus voor . Keer op keer, telkens weer: Van Goff. Over het algemeen vind ik McMillans voordracht uitstekend – levendig, meeslepend – maar het hoofdstuk over Vincent en Theo was een marteling. Als je voor de honderd-en-tigste keer Van Goff hebt gehoord, weet je hoe het voelt om je oor af te willen snijden. Nee, beide.

Ik snap best waaróm hij het zo zegt. De uitspraak van -gh als /f/ komt vrij veel voor: cough, tough, rough. Maar andere varianten komen ook voor: in through, thorough, though en andere woorden zijn die twee letters stom, terwijl ze in de uitroep ugh en in yogh, de naam van een Oudengelse letter, ‘gewoon’ als een /g/ of /ch/ uitgesproken worden. Ik zou zeggen: bij zo veel variatie is er des te meer reden om het even uit te zoeken voor je de naam Van Gogh over duizenden luisteraars gaat uitstorten.

Ik had me al een tijdje aan McMillans uitspraak zitten ergeren en een eerste versie van dit blogje geschreven, toen ik op het idee kwam om eens uit te zoeken welke variant in het Engels eigenlijk het gangbaarst is, /vangog/ of /vangoch/. Wat blijkt? Het antwoord is /vangof/. Althans, in Groot-Brittannië; in de VS zegt men eerder /vangoow/, wat in mijn oren nauwelijks beter is. (Bronnen: hier en hier. En ik ben /vangoow/ inmiddels inderdaad in het wild tegengekomen, uitgesproken door een taalkundige.)

Moet ik McMillan dus tandenknarsend gelijk geven? Nee hoor. In een serieus boek over kunst verdienen artiesten een betere behandeling. Ik vind nog steeds dat hij /vangog/ of /vangoch/ hoort te zeggen. Al was het maar omdat hij de meeste Franse, Duitse en Spaanse namen wel acceptabel uitspreekt. (De kwalificatie ‘goed’ zou overdreven zijn, want hij verminkt Velásquez wel een béétje en hij beklemtoont op een hoogst on-Franse manier Renoir en Degas op de eerste lettergreep. Oh ja, en bij Duchamp is consequent de p hoorbaar, en in guitare de u. En het eerste deel van haute cuisine wordt /hoet/ in plaats van /oot/. Misschien is ‘acceptabel’ bij nader inzien toch een te mild oordeel.)

Alle andere talen dan die drie grote krijgen consequent een slordige behandeling. In het Nederlands is Van Gogh niet het enige slachtoffer: De Stijl wordt jammerlijk verduitst tot /de sjtiel/. De letters gli in de naam van de Italiaanse beeldhouwer Modigliani zouden moeten klinken als /lj/, maar klinken als /gli/. Brâncuși, de naam van een Roemeense beeldhouwer, is eigenlijk /brinkoesj/, maar wordt uitgesproken als ware het de naam van een pizzeria geheten Brancusi: /brankoezie/.

Ik herhaal het nog maar eens: ik verwacht van niemand dat hij op intieme voet verkeert met allerlei vreemde talen, en een onjuiste uitspraak is ook beslist niet dom of cultuurbarbaars. Maar is het nou echt te veel gevraagd om even in Wikipedia te spieken voordat je een luisterboek inspreekt of, om een soortgelijk geval te noemen, het tv-journaal voorleest? Goed uitspreken is dan deel van je vak, lijkt me. Van Gogh, De Stijl, Modigliani, Velásquez, Brâncuși, Duchamp: ze staan allemaal in fonetisch schrift op die gratis online encyclopedie, inclusief een link naar uitleg over de fonetische tekens als ə, ɪ en ɛ.

Anderzijds, moet ik daar nu echt zo korzelig op reageren? Moet ik niet gewoon mijn schouders ophalen en concluderen dat McMillan een weliswaar bekwame, maar op taalgebied slordige voorlezer is?

Dat zou ik inderdaad moeten doen, en waarschijnlijk ook doen, als hij een uitzondering was. Maar in feite past hij in een patroon: in Engelstalige luisterboeken worden veel buitenlandse namen en woorden beroerd uitgesproken. En dan bedoel ik niet dat ze met een Engels accent worden uitgesproken, want dat is logisch. Ik verwacht heus niet dat De Stijl met een keurige /ij/ wordt uitgesproken, noch Rembrandt met twee rollende r’s. Het mag gerust wat Engels klinken allemaal. Maar net zoals we in Nederland en Vlaanderen Damien Hirst uitspreken als /demiën hurst/ en Jeff Koons als /djef koens/, zo mag van Engelssprekende voorleesprofessionals ook een kleine talige inspanning worden verwacht. Of is in de Angelsaksische wereld zelfs de kunst- en cultuursector daar te provinciaals voor?