In de Europese talen zijn er twee basiswoorden voor bewegen op muziek. Ik heb het natuurlijk niet over bommen. Het eerste dat ik bedoel is dansen, dancer, dance, tanzen, tańczyć en ga zo maar door. Wij hebben dat uit het Frans, maar het schijnt van oorsprong een Germaans woord te zijn.
Het andere ken ik uit het Spaans als bailar, waar ik het ooit een moeilijk woord vond om te leren. Spanjaarden kúnnen wel danzar, maar dat doen ze zelden; bailar is het huis-, tuin- en dansvloerbegrip. Het is een wat vreemde verbastering van het Latijnse origineel ballare¹, wat nog steeds het Italiaanse woord is.
Er horen ook zelfstandige naamwoorden bij: in het Spaans baile, in het Italiaans ballo. En pas toen ik dat laatste zag, viel bij mij het kwartje: ballo – ‘het bal’! Bij ons is een bal sjiekig (galabal, Boekenbal), maar een Italiaanse ballo is dat niet, zo lees ik. Die gaat van wals tot breakdance en van pogo tot lapdance.
Zoals je in het Nederlands een dansje kunt wagen, zo heeft ook het Italiaans hier een verkleinwoord. Maar een balletto is helemaal niet informeel: het is juist ‘ballet’. Ballet heeft dus van oorsprong een verkleinuitgang. En daar plakken wij er af en toe nog één aan vast: balletje.
Maar ho, wat gebeurt hier? Het Nederlands heeft twéé balletjes. Het ene is ballétje, het andere is bálletje. Twee betekenissen, allebei te herleiden tot een bal. Maar het ene tot de bal, het andere tot het bal.
Wil je een kansje wagen? Let goed op, ik ga nu met de klemtonen heen en weer schuiven en dan moet jij aan het eind zeggen of het laatste woord bij ‘de bal’ of ‘het bal’ hoort: ‘Bálletje ballétje ballétje bálletje bálletje ballétje bálletje balletjé.’
Jij: ‘(…)’
Fout! Maar je had ook geen schijn van kans. Bij balletje-ballétje wint altijd degene die de dans leidt.
****
¹ Ballare komt van een Grieks woord voor ‘gooien’. Ging het er op de klassieke feesten zo rock ’n roll aan toe dan?
Dit is aflevering 16 van een doorlopende serie over het schrijven van mijn boek ‘Leer in zeven dagen zeven talen lezen’. Update: Koop het bij je favoriete boekhandel of bestel het hier.
Gaston Dorren, taaljournalist 
Maar je schreef ook “de andere tot het bal”. Beter ware m.i.”de andere tot zowel de als het bal”.
LikeLike
Daar zit wat in. Maar dan wordt het extra ingewikkeld, en ik geloof niet dat dit stukje meer complicaties nodig heeft…
LikeLike
Ik speel in een volksmuziekgroep. We spelen regelmatig (alleen nu met corona helaas niet) op een volksdansbal, vaak kortweg ‘bal’ genoemd. Zo’n bal is helemaal geen sjiekig gedoe. Een ‘volksdansavond’ zou sjieker klinken.
En nog wat: het Nederlands heeft (minstens) drie balletjes, waarvan twee bálletjes. Het ene balletje komt van /de/ bal, het andere van /het/ bal. Als ons orkest speelt op een klein bal, zou je dat een bálletje kunnen noemen.
LikeGeliked door 1 persoon
Een volksdansbal, daar had ik nog nooit van gehoord. Dat klinkt inderdaad niet chic.
Met ‘twee balletjes’ bedoelde ik: twee vormen. Die kunnen natuurlijk weer meer betekenissen hebben. Zo bestaat er ook een figuurlijk balletje, zo een dat je kunt ‘opgooien’!
LikeLike