In een interview las ik: “Ik prijs ons gelukkig dat…” Opmerkelijk, vond ik. De uitdrukking ‘zich gelukkig prijzen’ is in mijn oren verplicht wederkerend: ze kan niet zonder een wederkerend voornaamwoord. Het is dus net zo’n geval als ‘zich vergissen’: je kunt niet iemand anders vergissen, alleen jezelf. Ik zou dus óf “ik prijs me gelukkig” verwachten, óf “we prijzen ons gelukkig”.

Maar de man die dit zei is directeur van een organisatie. Hij bedoelde niet zozeer dat hij persoonlijk in zijn handjes mocht knijpen, als wel dat die organisatie als geheel van geluk mocht spreken. Vandaar: ons. Maar zou hij ‘we’ zeggen in plaats van ‘ik’, dan zou dat in een persoonlijk interview net majesteitsmeervoud lijken, en ik begrijp wel dat hij dat wil voorkomen.

Maar het gevolg is dus dat ‘ik’ en ‘ons’ met elkaar uit de pas lopen: allebei eerste persoon, dat wel, maar eerst enkelvoud en dan opeens meervoud. Kan dat, bij verplicht wederkerende werkwoorden? ‘Ik verkneukel ons…’? ‘Ik vraag ons af…’? Nee, dat klinkt allebei bizar. ‘Ik ben ons ervan bewust…’? Bijna griezelig. ‘Ik heb ons vergist’: beslist ongrammaticaal. Die laatste zou ik me hoogstens als een soort freudiaanse verspreking kunnen voorstellen, namelijk wanneer iemand zijn of haar persoonlijke verantwoordelijkheid wil omzetten in een collectieve.

Dus óf die directeur van hierboven heeft een onjuiste constructie gebruikt óf ‘zich gelukkig prijzen’ is niet verplicht wederkerend. In dat geval is het toevallig wederkerend, zoals dat heet – denk aan ‘zich scheren’ versus ‘een klant scheren’. Als dat zo is, zou je ook moeten kunnen zeggen: we prijzen jou gelukkig, of: de organisatie prijst de directeur gelukkig. Mij klinkt dat vreemd in de oren. Maar dat blijkt niet voor iedereen te gelden. Er zijn online honderden van dit soort voorbeelden te vinden. Dat zegt niet alles – het onwoord ‘waarneer’ komt zelfs tienduizenden keren voor – maar de voorbeelden van ‘iemand gelukkig prijzen’ lijken juist in verzorgde schrijftaal op te duiken.

Mijn intuïtie wordt kennelijk niet algemeen gedeeld. En eerlijk is eerlijk: ik zou geen steekhoudende reden kunnen bedenken waarom ‘iemand gelukkig prijzen’ principieel niet klopt. Ik begrijp de betekenis onmiddellijk, en dat is een groot verschil met ‘iemand verkneukelen’ of ‘iemand vergissen’. Het is meer dat ‘iemand gelukkig prijzen’ niet vertróúwd klinkt. Misschien heb ik gewoon nog te weinig Nederlands tot me genomen.

Het bovenstaande roept de intrigerende vraag op hoe ver je in het Nederlands die grens tussen verplichte en toevallige wederkerende werkwoorden kunt oprekken. Kun je, behalve jezelf, ook anderen in de nesten werken? Kun je, behalve jezelf, ook een ander met een jantje-van-leiden ergens van afmaken? Kun je, behalve jezelf, ook je collega’s of je huisgenoten kapot ergeren? Ik heb op alle drie die vragen wel een antwoord. Maar ik durf niet meer blindelings ervan uit te gaan dat iedereen die antwoorden deelt. “Je hebt het hele team in de nesten gewerkt!” Waarom eigenlijk niet?