De Week van het Nederlands is bezig. Ik zal daarom elke dag een stukje uit mijn laatste boek Vakantie in eigen taal hier op het blog plaatsen. 

Vertwijfeling (als allegorie, dus topless)

Er zijn van die woorden die iedereen verkeerd gebruikt. Het lijkt wel of ik de laatste ben die de ware betekenis nog kent.

De gedachte is misschien vertrouwd, maar beslist onzinnig. Ongezond egocentrisch. Een woord betekent nu eenmaal wat de spraakmakende gemeente vindt dat het betekent. Taal is weliswaar niet democratisch, want de spraakmakers, smaakmakers en praatjesmakers hebben meer gezag dan de rest. Maar een linguïstische theocratie, met een priesterklasse van grammatici en lexicografen die de heilige boeken der Dietse tale interpreteren, dat is het Nederlands nu ook weer niet.

Hoe dat ook zij: ík heb me maar aan te passen.

En dat is niet gemakkelijk. Hoe scherp ik ook besef dat elke taal in de loop van de geschiedenis altijd verandert, daarmee heb ik nog niet aanvaard dat ook onze taal mag veranderen, in het heden. Laat staan dat mijn eigen taalgebruik zou moeten meeveranderen. Maar ja, het is meegaan of fossiliseren.

Eén zo’n verschoven woord is onnavolgbaar. Het betekent eigenlijk, of beter gezegd: het betekende voorheen ‘niet na te volgen’, en dus ‘niet te evenaren, weergaloos’. In de praktijk kom ik het nu vrijwel uitsluitend tegen als ‘niet te volgen’ en dus ‘onbegrijpelijk’. Zoals in ‘een onnavolgbare redenering’. Oké, dat stond in de Telegraaf, bestemd voor de hardwerkende Nederlander die geen tijd heeft om te lezen, zelfs geen krant. Maar eerlijk gezegd was het een citaat van Femke Halsema, de licht elitaire voormalige GroenLinks-leider. Trouwens, ook De Groene Amsterdammer, gericht op de Nederlander wiens werk goeddeels bestaat uit lezen, heeft het ijskoud over ‘onnavolgbare hysterie’. Wie afgaat op woordenboeken, concludeert dat het woord in beide gevallen onjuist gebruikt is. Maar ja, dat zegt niks. Lexicografen hobbelen altijd achter de feiten aan. Dat is hun roeping.

Nog zo’n geval: vertwijfeling. Dat betekent van oudsher maar één ding: ‘wanhoop, radeloosheid’. Alleen, de twijfel die erin zit, zet nogal wat sprekers en schrijvers op het verkeerde been. Zodat het woord nu meestal gebruikt wordt in een betekenis als ‘twijfel, aarzeling’. Niet door iedereen, maar ik weet zeker: na de dood van mijn generatie, geboren in de jaren zestig, is het afgelopen. Dan betekent vertwijfeling definitief ‘twijfel’. Aan wie daar niet tegen kan, aan wie vindt dat woorden hun oude en juiste betekenis moeten behouden, dit advies: lees uitsluitend oude boeken. En verbaas je, al lezend, hoezeer je eigen taal stiekem toch veranderd blijkt te zijn.