Woorden die van betekenis veranderen doen dat net als planten die groeien: zo stiekem dat je ze pas betrapt als het al gebeurd is. Tegen die tijd kun je je de beginsituatie niet meer goed voor de geest halen.

Neem het Duitse woord Hochdeutsch (‘Hoogduits’). Eeuwen geleden betekende dat woord ‘de Duitse taal zoals ze gesproken wordt in de hoger gelegen delen van het taalgebied’, ruwweg het midden en zuiden van het huidige Duitsland. Niederdeutsch of Nederduits daarentegen was de taal van het laagland bij de Noord- en Oostzee.

Vanaf de zestiende eeuw werd Hoogduits steeds meer de standaardtaal van het hele keizerrijk, terwijl de status van het Nederduits wegzakte tot die van dialect. In plaats van Niederdeutsch wordt het nu vaak Plattdeutsch genoemd, wat erg naar ‘dialect’ klinkt, en ook wel een beetje naar ‘niet zo slim’. (Niet het héle voormalige Nederduits is afgezakt: de westelijkste dialecten hebben zich afgesplitst en heten nu Nederlands. Een paar eeuwen geleden was ‘Nederduytsch of Nederdietsch’ nog de gebruikelijke naam voor onze taal.)

Het gevolg is dat het hoch in Hochdeutsch niet langer topografisch wordt opgevat, als het Duits van de hoger gelegen gewesten, maar uitsluitend sociolinguïstisch, als het Duits met de hoogste status. Ook hoogopgeleide Duitsers, ja zelfs sommige taalkundigen, denken dat de Duitse standaardtaal die naam draagt op grond van haar status. (Ik zei het al: achteraf kun je je de beginsituatie niet meer echt goed voor de geest halen.) Niet dat de herkomst van de naam er veel toe doet, want het gaat erom wat het woord nu betekent, en daarover is iedereen het eens.

Uit de term Hochdeutsch is zelfs een synoniem voor standaardtaal (Standardsprache) ontstaan: Hochsprache. En als ik op mijn plank met taalgidsjes kijk, zie ik daar de deeltjes Hocharabisch en Hochchinesisch staan – wat wij ‘Mandarijn’ en ‘Modern Standaardarabisch’ zouden noemen. Terwijl die talen echt niet afkomstig zijn uit de hooggelegen delen van hun verspreidingsgebied.

Zouden Duitsers tegen het Standaardnederlands dan ook wel eens Hochniederländisch zeggen, om het nadrukkelijk te onderscheiden van onze streektalen? Ondanks de – bijna Opperlandse – tegenstelling die daarin zit?

Ja hoor: doen ze.

****

De gidsjes die ik noemde zijn trouwens deeltjes uit de geweldige Kauderwelsch-reeks, die de weg wijst in over de honderd talen.