Etymologie is zoiets als chocolade: verre van onmisbaar, maar eindeloos verleidelijk. Zo stuitte ik vandaag op een woord dat een tocht door drie taalfamilies heeft afgelegd om uiteindelijk een betekenis te verwerven die zo ongeveer haaks op zijn oorsprong staat.
Het begint bij scherp. Althans, bij een vroege Germaanse voorganger daarvan: skarpaz. Dat woord belandde via het Gotisch (skarpo: ‘scherp, puntig voorwerp’) in het Italiaans, waar het als scarpa ‘schoen’ ging betekenen. Schoenen hebben tenslotte neuzen, waardoor ze wat puntig zijn, en soms heel puntig. Ook ontstond er een verkleinvorm scarpetta, want de Italianen verkleinen minstens zo graag als wij.
Dat verkleinwoord belandde, met nog een heel stel andere Italiaanse leenwoorden, in het Pools, gespeld als skarpeta. Ook de betekenis veranderde weer, nu van ‘schoen’ naar ‘sok’. Meestal zegt men trouwens niet skarpeta, maar gebruikt men het verkleinwoord skarpetka, want de Polen verkleinen minstens zo graag als de Italianen.
En die laatste vorm heeft zich ook nog weer verder naar het oosten verspreid, naar Oekraïne, als sjkarpetka. ‘Sokje’ bestaat ook: sjkarpetotsjka.
Van het Germaanse Gotisch via het Romaanse Italiaans naar het Slavische Pools en Oekraïens. Van woord tot verkleinwoord tot achterkleinwoord tot betachterkleinwoord.¹ En van ‘scherp, puntig ding’ naar een puntig maar soepel ding, namelijk de ‘schoen’, naar uiteindelijk iets wat niet scherp maar juist zacht is en hoogstens een beetje puntig, de ‘sok’.
Etymologie? Ik zou er elke dag wel een reep van opkunnen.
****
¹ Foutje! Dat moet natuurlijk zijn ‘van woord tot verkleinwoord tot verkleinerwoord tot verkleinstwoord. Bedankt, Joost Nagtegaal, voor de correctie.
Gaston Dorren, taaljournalist 
Grappig dat elke verkleining het woord ook langer maakt. Past wel met hoe elke stap de scherpte van zowel het woord als het verwezen voorwerp afzwakt.
En hoewel etymologie inderdaad niet onmisbaar is voor taalgebruik, acht ik het toch hoger dan als iets verleidelijks. Etymologie is het vod dat het stof van jaren gedachteloos gebruik weg wrijft van het woord en het weer doet blinken zoals weleer.
Een favoriet voorbeeld: ‘Tekst’ komt van het Griekse ‘texere’ wat weven betekent zoals verwante woorden als ‘textiel’ en ‘textuur’. Waarschijnlijk verwijst dat naar de platgeslagen rietstengels waarvan de matjes tot een vel werden geweven, maar sindsdien ben ik me bewust van hoe zinnen en woorden ook ineen worden geweven tot een tekst en hoe belangrijk daarvan de samenhang is.
LikeGeliked door 1 persoon
Ik vind zeker ook dat etymologie laagjes van cultuurhistorie en – vaak onbedoelde – poëzie toevoegt aan de alledaagse taal. Onmisbaar is dat niet, maar wel fijn. Zonder etymologie is taal voor mij een soort Lelystad: het doet keurig wat het moet doen, maar er valt weinig (aan) te beleven.
LikeGeliked door 1 persoon