Nu ik Vietnamees aan het leren ben, stuit ik op een vreemd verschijnsel waar ik al zeker veertig jaar last van heb: sommige woorden weigeren hardnekkig om zich metterwoon in mijn geheugen te vestigen. Het is niet dat mijn geheugen nou zo slecht is: veel andere, schijnbare moeilijkere woorden nemen nog steeds vlotjes en zonder tegenstribbelen hun intrek. Ik kan vrijwel moeiteloos reproduceren dat een ‘bed’ in het Vietnamees giường heet, en ‘geel’ màu vàng (letterlijk: ‘goudkleurig’). Maar als ik bij het desbetreffende, nu nog piepkleine hersenkwabje aanklop omdat ik ‘bruin’ of ‘vers’ wil opzoeken, geven de gezochte Vietnamese woorden niet thuis. (Het zijn nâu en tươi. Misschien dat het helpt als ik ze hier opschrijf.)
Nu is het op zich niet raar dat ik wat moeite heb met nieuw Vietnamees vocabulaire. Maar ook in veel vertrouwdere talen waren er altijd een páár woorden die me eindeloos bleven ontglippen. Zoals bijvoorbeeld… nee, dat gaat niet lukken. Of wacht, jawel: llevar, het Spaanse woord voor ‘dragen’. Pas toen ik de taal in de praktijk ging gebruiken, sleet dat in.
Zelfs in het Nederlands heb ik er last van, zij het op gevorderdenniveau. Diabetes en hypochonder zijn twee woorden waar ik áltijd even over moet nadenken. En soms houden ze zich zo goed verscholen dat ik maar suikerziekte zeg (sowieso mooier, vind ik) respectievelijk de zin verbouw en iets als ‘ingebeelde ziekte’ gebruik. En misschien is het niet helemaal dezelfde kwestie, maar ik verwar ook de woorden conserveren en converseren. Pas nadat ik er één willekeurig heb gekozen en hardop uitgesproken, kan ik hóren of dat het juiste van de twee is en het zo nodig verbeteren; vooraf lukt dat niet.
Dan zijn er nog de woorden die ik helemaal blijf vergeten. Ze zijn bepaald niet alledaags, verre van zelfs. Maar ik weet dat ze bestaan, ik heb ze al vele malen gehoord, ik begrijp ze als ik ze lees, en toch krijg ik het juiste rijtje klanken niet in mijn geheugen gegrift. Inmiddels zijn het angstgegners geworden.
Er zijn er minstens drie. Eén: svarabhaktivocaal, de taalkundige vakterm voor de doffe klank die we bijvoorbeeld tussen de slotmedeklinkers van melk en hark uitspreken. Twee: eh, een woord voor ontwerpen die verwijzen naar een verouderd voorwerp met dezelfde functie, bijvoorbeeld het verkeersbord voor ‘onbewaakte spoorwegovergang’, waar een stoomtreintje op prijkt. Er zit een eu in het woord, het doet Grieks aan en het eindigt op form, maar zelfs met behulp van Google, ons collectieve externe geheugen, kan ik het niet vinden. Drie: … Er was zojuist ook nog een derde, ik weet het zeker, maar dat is nu verdikkeme helemaal pleite. Oftewel: van het derde woord waar ik nooit op kan komen ben ik nu zelfs de betekenis vergeten. Gaat lekker.
Hoe dan ook, de vraag die me intrigeert is: hoe komt dat? Waarom zijn kleine stukjes van mijn mentale lexicon onleesbaar, en vooral: waarom juist die, en niet andere? Waarom heb ik onomatopee of acrostichon elk uur van de dag paraat, maar hypochonder niet altijd en svarabhaktivocaal nooit? Het lijkt wel alsof de bladzijde daar een vettige plek heeft, zodat de inkt niet pakt. Maar die metafoor verklaart niets. Het raadsel blijft.
******
PS Nummer twee is: skeuomorf! Hè hè. Toch gevonden met Google, uiteindelijk. Een woord met een eu dus inderdaad, maar eindigend op morf, niet op form zoals ik beweerde. Logisch ook, als het Grieks aandoet. Het derde woord is overigens nog steeds vermist.
Gaston Dorren, taaljournalist 
Wat voelt dit thuiskomen zeg. Alhoewel mijn ontglipwoorden meer te maken hebben met meertalig zijn. Mijn Engels en Nederlands liggen op hetzelfde niveau. Het woord ‘appreciate’ wordt veelal gebruikt in het engels..deze vertaal ik altijd naar ‘apprecieren’ en daarna pas naar ‘waarderen’. En zelfs met deze exacte vertaling van het woord klinkt de zin in het engels lekkerder… Maar wellicht is dat ook iets cultureels.
Leuke blog, heeft me echt aan het denken gezet.
LikeGeliked door 1 persoon
Het begint een beetje eentonig te worden, maar ik heb ook een paar van die woorden waar ik (bijna) nooit op kan komen, vooral namen van planten die een beetje exotisch zijn of klinken: kamperfoelie is er één, en natuurlijk de bougainvillea (terwijl die zo mooi is — trouwens, wat doet die rare a op het eind daar eigenlijk? Ik zeg altijd Bougainville, zoals het eiland) en kom, die andere, die je in mediterraan Europa altijd in de berm van de snelweg ziet bloeien, witte bloemen, soms roze, soms rood. Ik kom er niet op. Wie biedt?
LikeGeliked door 1 persoon
Die svarabhaktivocaal, daar heb ik ook al eens vergeefs de blits mee willen maken: op het kritieke moment was het woord weg. Ik schrijf het toe aan ergernis: eerst omdat ik het Sanskriet niet kan thuisbrengen, later omdat ik het ook nog eens vergeten was. Allemaal secundair gedoe dat het onthouden en herinneren in de weg zit. Fijn dat ik in goed gezelschap ben!
LikeGeliked door 1 persoon
Plantennamen (lastig als je in een dialectwoordenboek aan het hoofdstuk over tuinplanten werkt), medicatie (vervelend als je na maanden weer last hebt van hetzelfde kwaaltje, weet dat je er een pilletje voor had dat uitstekend werkte en absoluut niet meer op de naam kunt komen) en enkele woorden uit het Duits die ik al tientallen keren vertaald heb en telkens weer moet opzoeken hoe dat ook weer in het Nederlands heet. ‘Hinweis’ is er zo eentje. Echt erg. Maar dankzij jou voel ik me plots heel normaal 🙂
LikeLike
A, medicijnnamen noem ik niet eens, want die kan ik sowieso niet onthouden – actief noch passief. Hetzelfde geldt voor allerlei hormonen. Hinweis, die verrast me. Maar iedereen heeft natuurlijk weer zijn eigen ontglipwoorden. Het is niet helemáál hetzelfde, maar ik heb nog altijd de neiging om der Gegenteil te zeggen.
LikeGeliked door 1 persoon
‘Hinweis’ is zo’n typisch voorbeeld van woorden waarvan je uitstekend weet wat ze betekenen, maar je niet op het juiste woord komt als je ze moet vertalen. In dit geval omdat er meerdere vertalingen mogelijk zijn, die heel erg afhankelijk zijn van de context. ‘Leistung’ is er ook zo eentje: prestatie, vermogen, enz. Het probleem is te onthouden welk woord de juiste vertaling is binnen welke context, en wat ook weer die andere mogelijkheden waren.
LikeLike
Een paar werkwoorden waar ik hier in mijn nieuwe baan geen vat op krijg:
1) preference survey, prevalence survey….. perception survey
2) conglomerate, condominium …. consortium
Hoop dat ik ze, nu ik ze heb opgeschreven, wel ga onthouden.
LikeLike
Ik heb dinsdag in een Nederlandse tekst het woord prefereren moeten vervangen door prevaleren, want dat werd duidelijk bedoeld. Je bent dus niet de enige!
LikeLike
Herkenbaar. Niet dat Vietnamees leren, maar de glibberige omweg om op een bepaald woord te komen. Zo kan ik nooit in één keer het juiste woord produceren voor dat groene plantje dat gebruikt wordt in de Italiaanse keuken… ze maken er pesto van… Jongens, help eens? Balsamico. Balsemien. O nee: basilicum.
LikeGeliked door 1 persoon
Leuke blog, Gaston. Ik zie het nu ook gebeuren bij de jongens die Frans moeten leren. Volgens mij komt het doordat je er geen enkele associatie bij kan maken, geen enkel kapstokje in je hoofd, en dan blijft het woord niet hangen. Maar volgens mij wist je dat al 🙂
Groet!
Astrid
>
LikeLike
Daar heeft het zeker mee te maken, dat ben ik met je eens. Maar andere woorden waar dat voor geldt, blijven wél hangen, zoals acrostichon en dat Vietnamese giường. Dus er moet nog iets zijn, lijkt me.
LikeLike