In 1848 verscheen er een boek onder de titel Nederduitsche Grammatica, geschreven door dr. M.S. Polak. Raadsel: welke taal werd er in dit werk beschreven? ‘Nederduits’ is een voor de hand liggend antwoord. En als ik vraag welke talen er schuilgaan achter de namen Platdiets, Platduutsj en Plautdietsch, zal de verleiding groot zijn om drie keer ‘Platduits’ te antwoorden. Of opnieuw ‘Nederduits’, want dat betekent hetzelfde.

De vragen zijn zo simpel dat je misschien al lont rook. En terecht, want geen van de vier namen – Nederduitsch, Platdiets, Platduutsj en Plautdietsch – slaat op de datgene wat één tot twee miljoen Noord-Duitsers als hun moedertaal beschouwen: het Nederduits of Platduits, ter plaatse Plattdütsch genoemd.

Plautdietsch is de taal van de Russische mennonieten, die vooral in Noord- en Zuid-Amerika, de voormalige Sovjet-Unie en tegenwoordig ook in Duitsland leven. Het is weliswaar gebaseerd op het Nederduits, maar door eeuwen van afzondering zijn de twee flink uit elkaar gegroeid.

Platdiets is een kleine streektaal in de Belgische provincie Luik, en wel een overgangsdialect tussen het Nederlands en het Duits. Haar naam voor zichzelf is, op zijn Nederlands gespeld, Platduutsj of, op zijn Duits, Plattdütsch. Dat is dus hetzelfde woord als waarmee het Nederduits zichzelf aanduidt, maar desondanks maakt het daar geen deel van uit.

In de titel Nederduitsche Grammatica ten slotte heeft de naam betrekking op nog weer een andere taal. Het boek werd in Amsterdam gepubliceerd en gaat van kaft tot kaft over het Nederlands. Dat was in 1848 niet meer gangbaar – Nederlandsch was destijds de gebruikelijke naam voor onze taal – maar schoolboeken waren in dit opzicht uitzonderlijk conservatief.

Nog een toetje? Oké: de Nederduitsch Hervormde Kerk is noch Duits, noch Belgisch, Nederlands of Russisch-mennonitisch, maar Zuid-Afrikaans. En in welke taal houdt ze haar diensten? in het Nederduits? Nee hoor – in het Afrikaans.