Het had weinig gescheeld of de taalkunde had ‘dinguïstiek’ geheten. Het beslissende moment was meer dan tweeduizend jaar geleden, nog vóór Caesar, Cicero en Seneca, de auteurs die het soort Latijn schreven waar we nu nog enigszins vertrouwd mee zijn. Vóór dat klassieke Latijn spraken en schreven de Romeinen Oudlatijn, en al oogde dat ook al behoorlijk gymnasiaal, het was toch op allerlei punten net anders.

Eén van die verschillen zat ’m in het woord voor ‘tong’, tevens ‘taal’: dingua. Voor Caesar, Cicero en Seneca zou dat ouderwets zijn; het Latijnse equivalent van klederen of toebak (voor tabak). Zij zouden het woord lingua gebruiken. En wij volgen hun voorbeeld elke keer als we het over linguïstiek hebben.

(Terzijde 1: Dingua stamt van een nog ouder, Indo-Europees woord, de tongbreker dnghwa. Het deelt die afstamming met nog een paar woorden voor ‘tong’ en ‘taal’, zoals ons eigen tong, het Ierse teanga en kennelijk ook het Russische jazyk. Al mag ik hangen als ik snap hoe jazyk in het rijtje past.)

Waaróm veranderde het Oudlatijnse dingua in het Klassieklatijnse lingua? Er is geen klankwet die zegt dat Latijnse d’s in l’s veranderden. De litterae Latinae (Latijnse letteren) hebben nooit ditterae Datinae geheten, de lapsus (‘uitglijder’) nooit dapsus. Maar het is wel meer dan eens gebeurd: dacrima werd lacrima (‘traan’), odor kreeg concurrentie van olor (‘geur’) en ook het woord levir voor ‘zwager’ schijnt ooit met een d te zijn begonnen. Waarom die woorden wel en andere niet? Eén bron spreekt van ‘dialectverschillen binnen het Latijn’. Maar echt weten lijkt niemand het te doen.

Voor de l van lingua ben ik wel een verklaring tegengekomen. Behalve dat een tong handig is om te praten, kun je er ook mee likken. In het Latijn: lingere. Die pre-klassieke Romeinen vonden wellicht dat de dingua nog net wat tongachtiger zou worden als die een klein likje van het woord ‘likken’ mee zou krijgen. Vandaar: lingua. Aldus diverse etymologische woordenboeken.

(Terzijde 2: Het Latijnse woord voor likken is nog te vinden in ons elfletterwoord cunnilingus. Dat herinnert me eraan dat ik als titel voor mijn Engelse boek op zeker moment Funnilingus heb voorgesteld. Gelukkig heeft mijn wijze en ervaren uitgever vastgehouden aan Lingo. Wat overigens Latijn is voor ‘ik lik’.)

Als de Romeinen niet op zeker moment dingua verkeerd waren gaan uitspreken, had de taalkunde nu dus dinguïstiek geheten. En natuurlijk zouden we ons daar geen seconde over hebben verbaasd. De taalfout van gisteren, hoezeer ook bestreden door de taalpolitie, is immers de taalregel van vandaag, waar ze streng op toeziet.

****

Dit artikeltje is een vertaling en bewerking van een Engelse tekst.