‘X-stralen’: zo noemde Wilhelm Conrad Röntgen het natuurkundige verschijnsel dat hij in 1895 ontdekte. Een bescheiden man, want anders had hij ze wel ‘röntgenstralen’ gedoopt. De term ‘X-stralen’ sloeg aan en iedereen zou ze nog steeds zo noemen, als de wetenschappelijke wereld een poosje later niet alsnog had besloten de Duitse wetenschapper te eren door zijn naam te verbinden aan zijn ontdekking. Zo kregen ze  officieel toch de naam die Röntgen uitdrukkelijk niet wenste.

In veel talen bestaan beide woorden nu naast elkaar, maar meestal is een van de twee verreweg het gangbaarst. En wel volgens een duidelijk patroon. In de landen die aan het begin van de twintigste eeuw een sterke culturele invloed van het Duitse taalgebied ondergingen, is ‘röntgenstralen’ de gangbare term: Scandinavië, Nederland en Midden- en Oost-Europa, inclusief Rusland. Hetzelfde geldt voor een aantal landen die door die regio beïnvloed zijn, zoals Indonesië, Israël en Kazachstan. In het Romaanse taalgebied daarentegen bleef ‘X-stralen’ de gangbare term. Ook in Roemenië, dat zich op taalgebied sterk op het Frans oriënteert, is de naam met X gangbaar gebleven, in afwijking dus van de andere landen in die regio.

Zoals gewoonlijk hangt het Engels weer eens tussen de Germaanse en Romaanse talen in: tegenwoordig is X-rays het gangbaarst, maar in het verleden was dat Röntgen (of roentgen) rays. Roentgenogram was zelfs tot in de jaren zeventig een gebruikelijke aanduiding voor ‘röntgenfoto’, zoals deze grafiek laat zien. Onder invloed van het Engels, Frans, Spaans en Portugees spreekt het grootste deel van de wereld nu van X-stralen. Zelfs in talen als Chinees, Japans, Koreaans, Arabisch en Perzisch, die geen letter x hebben, spreekt men van ‘iks-stralen’. (Opvallend genoeg zegt men in het Grieks niet Ακτίνες Ξ, de Griekse x, maar Ακτίνες Χ oftewel ‘ch’.)

Zo heeft Röntgen dus toch grotendeels zijn zin gekregen, maar uitgerekend niet in zijn vaderland (Duitsland) en niet in het land waar hij zijn jeugd doorbracht (Nederland). Als we hem écht zouden willen eren, zouden we de naam ‘X-stralen’ weer moeten invoeren.