Onlangs presenteerde ik hier in Amersfoort iets taligs, en daarbij moest ik op zeker moment het woord ‘enthousiast’ gebruiken.

Nu behoort ‘enthousiast’ bepaald niet tot mijn favorieten. Het wordt te vaak gebruikt door afdelingen communicatie, net als ‘succesvol’ en ‘uitdaging’. Een ‘uitdaging’ is, zoals intussen iedereen wel weet, in feite een probleem of een tegenslag (als het écht een uitdaging was, zou het een ‘challenge’ heten), als ‘succesvol’ worden dingen aangeduid die niet mislukt zijn maar waar verder niks interessants over valt te melden en ‘enthousiast’ zijn mensen die aan ‘succesvolle’ dingen hebben deelgenomen. Anders gezegd, het eerste is een eufemisme, nummer twee en drie zijn opkloppers: woorden die een gebrek aan nieuwswaarde verhullen met gratuit gejuich.

Maar ik dwaal af, want ik wil iets anders vertellen. Toen ik tijdens het voorbereiden van mijn talige presenteertaakje het woord ‘enthousiast’ alvast even hardop wilde uitspreken, gebeurde er iets vreemds. Ik haperde, doordat ik me afvroeg: hoe zég je dat eigenlijk?

De twijfel betrof niet de eerste twee lettergrepen: die spreek ik uit als ‘entoe’. Anderen zeggen ‘ãntoe’ of ‘ento’ en er zijn misschien nog wel meer mogelijkheden, maar in mijn uitspraaklexicon is het ‘entoe’.

Mijn struikelblok was het laatste stukje, met dat ‘sia’-gedeelte. Volgens mij kun je dat op wel zes manieren zeggen: sie-a, zie-a, s-ja, z-ja, sja (ʃa) en zja (ʒa). Anders gezegd: de s kan stemloos (s) zijn of stemhebbend (z), de i kan een aparte lettergreep vormen (zoals in alias: a-lie-as) of worden gereduceerd tot een j-klank (zoals in de laatste lettergreep van Italiaan: ie-tal-jaan) en de s kan met de i worden gecombineerd tot een stemloze sj-klank (zoals in huisje) of een stemhebbende zj-klank (zoals de beginklank van gêne).

Ik heb zelf de neiging om die laatste variant te kiezen, ‘entoezjast’ dus. Maar dat klonk me opeens wel erg streektalig in de oren; Limburgs dus, in mijn geval. En bovendien, de lettercombinatie ‘si’ uitspreken als een zj-klank, is dat niet op zijn zachtst gezegd ongebruikelijk? Kortom, dreigde ik hier niet een uitspraak te kiezen die verre van standaard is? Geen ramp natuurlijk – het zou vrijwel niemand opvallen en het is sowieso geen schande – maar mijn nieuwsgierigheid was gewekt. En dus besloot ik een mini-enquête te plaatsen; de gedetailleerde uitslag is hier te vinden.

Het eerste wat opvalt: de respondenten zijn als groep ongeveer even onzeker van hun zaak als ik zelf was. Slechts één van de zes door mij geopperde varianten krijgt nul stemmen. Maar gelijk verdeeld zijn de stemmen (en dat woord kun je bijna letterlijk opvatten) nu ook weer niet.

Het minst gebruikelijk (3%) is om de i van -siast als een afzonderlijke lettergreep uit te spreken, zoals in alias dus. 35% van de sprekers spreekt de i als een j uit (zoals de j in huisjas dus, niet als in huisje). In mijn oren klinkt dat heel keurig – of Belgisch. (Ik kan helaas niet zien waar de respondenten vandaan komen.) De resterende 62% trekt de s en de i samen tot één enkele klank (sj of zj).

Elk van die twee grote groepen – de j-zeggers en de samentrekkers – kan ook weer in tweeën worden verdeeld. In beide groepen spreekt een duidelijke meerderheid de s stemhebbend uit, dus als een z of als de zj-klank van gêne (al hebben misschien een paar mensen op de zj-optie in plaats van de sj-optie gestemd als gevolg van de tikfout die ik onder aan de enquête signaleer). En een aanzienlijke minderheid spreekt de s stemloos uit, als een s of als de sj-klank van sjouwen.

Al met al concludeer ik:

• Mijn eigen uitspraak ‘(entoe)zjast’, met de zj van gêne, vertegenwoordigt de grootste minderheid.
• Je kunt enthousiast nauwelijks ‘fout’ of ‘goed’ uitspreken: bijna elke variant heeft zijn fans.