Is huis een voorzetsel? Natuurlijk niet. Je kunt er hoogstens een van maken. Althans, ten huize van is een vaste voorzetselgróép. Maar in het dagelijks leven zeggen we meestal gewoon bij: ‘We waren gisteren bij Ellen en Koen.’

Had huis een voorzetsel kunnen worden? O, zeker. Het zelfstandig naamwoord richting is het zo vergaan, via de tussenstap van in de richting van: ‘Ik zeg dit vooral (in de) richting (van) de gemeenteraad.’ Ook ondanks, namens en vanwege zijn ontstaan uit zelfstandige naamwoorden. Net zo had de voorzetselgroep ten huize van zich kunnen ontwikkelen tot het kort-en-krachtige voorzetsel huize of misschien wel huis. Dan hadden we nu gezegd: ‘We waren gisteren huize/huis Ellen en Koen.’

Had gekund, is niet gebeurd. Althans, niet in het Nederlands. Maar in sommige andere talen wel.

Van één taal wist ik dat al langer: het Frans. Bistro Chez Jacqueline, ‘Bij Jacqueline’, betekent etymologisch gezien niets anders dan ‘(in het) huis (van) Jacqueline’. Chez is namelijk ontstaan uit casa, wat ‘huis’ betekent in het Latijn (en veel Romaanse talen). Die ontwikkeling van casa naar chez ziet er op het eerste gezicht wat ongeloofwaardig uit. Maar als ik je vertel dat chemin van camminum komt en chien van canis en chemise van camisa, hoop ik dat je scepsis snel wegsmelt.

Waar ik pas deze week achter kwam, is dat het woord voor ‘huis’ nog ergens een voorzetsel is geworden, en nog wel in onze eigen taalfamilie: bij het Scandinavische trio Kvæk, Kvøk en Kvåk – pardon: Deens, Noors en Zweeds. Best dom van me dat ik dat nu pas zag, want ik ken het woord in kwestie al sinds mijn achttiende, akelig lang dus, maar ik had het verband nog nooit gelegd. Pas nu ik het boek Leer in 7 dagen 7 talen lezen aan het schrijven ben, ging me een licht op.

Ik heb het over het voorzetsel hos, met precies hetzelfde betekenis als het Franse chez. Het is ontstaan uit het woord hus, sinds eeuw en dag het Deense, Noorse en Zweedse woord voor ‘huis’. In zijn rol als voorzetsel kreeg het minder klemtoon, vandaar de wat afgezwakte klinker: geen /oe/, maar /o/. Dat roept trouwens de vraag op hoe huis (vroeger: hoes, huus) zich in het Nederlands zou hebben ontwikkeld als het een voorzetsel was geworden. Misschien tot hus. Of ook hos.

Die hele betekenisverschuiving van ‘huis’ naar ‘bij’ is eigenlijk zo logisch, dat die vast ook wel in andere talen heeft plaatsgevonden. Als je meer voorbeelden weet, uit Europa of van daarbuiten, dan hoor ik ze graag!

****

Dit is aflevering 24 van een doorlopende serie over het schrijven van mijn boek ‘Leer in zeven dagen zeven talen lezen’. Update: Koop het bij je favoriete boekhandel of bestel het hier.