Ondertitels van boeken vormen een probleem waar ik al mee worstel zo lang als ik eindredactiewerk doe. Er valt mee te leven, maar een hardnekkige kwestie is het wel.
Titels op boekomslagen bevatten zelden een punt, maar toch begint de ondertitel met een hoofdletter. Dat is raar, maar het levert geen onduidelijkheid of lelijkheid op doordat de ondertitel meestal op een nieuwe regel staat. Wil je titel en ondertitel in een lopende tekst noemen, op één regel dus, dan kun je die puntloze hoofdtitel niet zomaar overnemen. Kijk maar:
Lingua Dwars door Europa in 69 talen.
Dat ziet er natuurlijk niet uit, en dus neig ik ertoe om een punt toe te voegen. Maar dat levert weer andere probleem op:
Ik verheug me op Lingua. Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Als je dat argeloos leest, lijken er twee zinnen te staan in plaats één. De ondertitel lijkt het onderwerp van een nieuwe zin te zijn, maar vervolgens komt er geen werkwoordsvorm. Paniek!
Een alternatief is het plaatsen van een komma of puntkomma. Maar ten eerste is het lelijk om daar een hoofdletter op te laten volgen, ten tweede lijkt er na een komma een opsomming te beginnen en ten derde staan er in titels sowieso weleens komma’s, dus het is dan niet per se duidelijk waar de ondertitel begint. Nee, dat is allemaal niks. Een gedachtestreepje dan? Te nadrukkelijk, te betekenisvol. Een staand streepje? Te aanwezig, te opvallend. Een schuin streepje? Dat wekt de suggestie van ‘of’. Oordeel zelf:
Ik verheug me op Lingua, Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Ik verheug me op Lingua; Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Ik verheug me op Lingua – Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Ik verheug me op Lingua | Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Ik verheug me op Lingua / Dwars door Europa in 69 talen en andere toffe taalboeken.
Daarom heb ik besloten om voortaan een ander bijzonder teken te gebruiken:
Op 7 november verschijnt Lingua · Dwars door Europa in 69 talen, de Nederlandse versie van het Engelstalige boek Lingo · A language spotter’s guide to Europe.
Deze zwevende punt, ook hoge punt, halfhoge punt of interpunct genoemd, brengt een scheiding aan die duidelijk is maar toch subtiel.
Maar is de zwevende punt ook acceptabel voor lezers? Mijn eerste indruk is van wel. Ik heb hem laatst gebruikt in een blad dat ik redigeer, en redacteurs noch proeflezers hebben bezwaar gemaakt.
In het Frans wordt de zwevende punt tegenwoordig ingezet in het kader van het ‘inclusieve taalgebruik’: formuleringen en schrijfwijzen die nadrukkelijk naar zowel mannen als vrouwen verwijzen. Hier bijvoorbeeld, op de website van een mensenrechtenvereniging: tou·te·s les citoyen·ne·s. Je kunt dat voluit lezen als tous les citoyens et toutes les citoyennes, ‘alle burgers en burgeressen’. Men zou natuurlijk ook kunnen schrijven tou(te)s les citoyen(ne)s, maar de zwevende punt is ook hier een elegantere, minder nadrukkelijk aanwezige oplossing.
En ik ontdek net dat er een speciale Dag van de Zwevende Punt bestaat. Die wordt, echt waar, gevierd op 24 januari, en wel in Catalonië en omstreken. Daar maakt de zwevende punt namelijk het verschil tussen ll, uit te spreken als lj (of eigenlijk ʎ), en l·l, uit te spreken als een lange l. (Meer over het Catalaans uiteraard in Lingua · Dwars door Europa in 69 talen, blz. 110 en 153.)
Hieronder nog een plaatje over die dag, een imitatie met nep-cyrillische letters van een bekend Sovjetrussisch affiche. (Lelijk uitgevoerd trouwens, die L·L.) Ook voor info over het echte cyrillisch verwijs ik je graag naar Lingua plus ondertitel: blz. 143 en 300.
Gaston Dorren, taaljournalist 
Ben je er misschien nog eentje vergeten? Ik moest het even uitzoeken, maar naast het gedachtenstreepje, waarvoor typografisch het halve kastlijntje (–) wordt gebruikt, bestaat er het koppelteken. Voor het koppelteken wordt typografisch de divisie (-) gebruikt. Ik hoop dat de karakterset waarmee deze pagina wordt weergegeven die twee tekens als aparte karakters kent. Zichtbaar zou moeten zijn dat de divisie wat korter is dan het halve kastlijntje. Daarmee is de divisie wat minder prominent aanwezig. Je zou kunnen zeggen dat het een kruising tussen het halve kastlijntje en de zwevende punt is; visueel geen slechte keuze. Semantisch lijkt het mij ook tamelijk in orde, er worden immers twee woordgroepen (titel en ondertitel) gekoppeld. Maar het normale gebruik zou dan wel wat opgerekt worden, en het met spaties omgeven van het koppelteken is ongebruikelijk.
Nog een ander alternatief is natuurlijk “, of” als verbinding/scheiding tussen titel en ondertitel.
LikeLike
Wat een mogelijkheden! Met elke reactie wordt de lijst van opties langer.
LikeLike
In het overzicht verwachtte ik toch ook de tilde, ~, een liggend s’je dat in dit geval de betekenis ‘samen met’ zou kunnen hebben. Als ‘los’ leesteken wordt het volgens mij niet gebruikt. Alleen in de wiskunde, in de betekenis ‘gelijkvormig’.
Maar die hoge punt, in de wiskunde gebruikt, als vermenigvuldigingsoperand: 3 · 4=12, bevalt me ook wel, zeker omdat dat teken in woordenboeken de lettergrepen van een woord scheidt.
Welnu, we kunnen de hoge punt, ik spreek toch liever van ‘verhoogde punt’, want zo hoog staat · nu ook weer niet, eveneens gebruiken als titelscheider.
Ik zie uit naar Lingua · Dwars door Europa in 69 talen.
LikeLike
Ik mis nog een behoorlijk gebruikelijke (ik denk zelfs de meest gebruikelijke) interpunctie op deze plaats, namelijk de dubbele punt (Lingua: Dwars door Europa in 69 talen of zelfs Lingua : Dwars door Europa in 69 talen).
LikeLike
Hé, ik dacht dat die erin stond, maar nee. Wat vreemd dat ik die vergeten ben. Mijn bezwaar ertegen is dat die een betekenis heeft: ‘nu komt het, lezer, nu komt de verklaring, de opsomming, het citaat.’ Die zwevende punt is neutraler. Anderzijds, vaak heeft een ondertitel wel iets verklarends, dus ik vind de dubbele punt inderdaad beter dan veel van de andere opties.
LikeLike
Smaken verschillen natuurlijk, maar ik vind die zwevende punt maar een raar ding. Bovendien weet ik niet hoe ik die eenvoudig uit mijn toetsenbord kan toveren. Daarom geef ik de voorkeur aan een liggend streepje, maar ik ben ook maar een gewoon privépersoon wiens schrijfsels niet zo tegen het licht gehouden zullen worden als die van een professionele publicist. Ik neig sowieso steeds meer naar ‘ieder schrijft maar zoals hij wil’, minder normerend, hoewel ik anderzijds me toch ook blijf storen aan de vele -d, -t en -dt “schrijffouten”. Kortom ik ben niet zo consequent en dat past dan weer in mijn ‘ieder schrijft maar zoals hij wil’ opvatting.
Overigens ben ik van mening dat het woord “eigenlijk” veel te vaak gebruikt wordt in de spreektaal.
LikeLike
Voor de goede orde: ik zou de zwevende punt zeker niet willen opleggen. Inderdaad een kwestie van smaak, en moge het fraaiste leesteken winnen (zonder verplicht te worden gesteld).
Wat de praktische kant betreft: als je hem geregeld nodig hebt, kun je hem vrij gemakkelijk onder een sneltoets stoppen.
LikeLike
Wel erg laat, maar toch nog even voor de goede orde: Op een Mac typ je de zwevende punt · via Shift-Option-9, dus dat valt wel mee. In Windows: de Alt-toets vasthouden en op het numerieke toetsenbord rechts de cijfers 0183 typen.
LikeGeliked door 1 persoon