Hier rechts zie je niet een schets van een zaag, een grasveld of een woelige zee, noch het gekrabbel van mijn vijfjarige ik die grotemensenschrijverij imiteert. Hier heeft een heuse volwassene echt iets geschreven: minimum.

Misschien had je dat al gezien, want het valt met wat moeite nog net te ontcijferen, maar makkelijk leesbaar is het allerminst. Dat komt door een zwak punt van ons alfabet: de gelijkenis tussen de handgeschreven i, n, u en m. In allerlei woorden ligt voortdurend verwarring op de loer, en daarom hebben schrijvers in de loop der eeuwen allerlei trucjes verzonnen.

• Om te beginnen: puntjes op de i zetten. Dat lijkt nu vanzelfsprekend – al is het hierboven juist achterwege gelaten, met alle onleesbaarheid van dien – maar de oude Romeinen deden dat nog niet. En op hoofdletters doen we het nog steeds niet, want de hoofdletter I levert minder verwarring op. Meestal tenminste. Het verschil tussen Ieren en leren is minimaal, zeker in schreefloze lettertypes.
• In de lettercombinatie ii kreeg de tweede i vaak een staart, eerst in handschriften, later ook in drukwerk. Op bijgaande titelpagina bijvoorbeeld, uit een achttiende-eeuws Latijns boek van ene Blasius Altimarus, koninklijk raadsman, oftewel Blasij Altimari regij consiliarij. In het Nederlands is dat duo korte i plus verlengde i zelfs een vaste combinatie geworden: de lange ij.
• Engelse kopiisten (‘kopijsten’ schrijven we dan weer niet) vervingen de lettercombinatie um in twee woorden door ome, met als doel het woordbeeld helderder te maken: come en some. Die onregelmatige spelling heeft tot de dag van vandaag beklijfd. Maar waarom schrijft men in het Engels dan niet ook gome in plaats van gum? Antwoord: dat deden ze vroeger inderdaad. Maar bij zo’n laagfrequent woord als gum zijn drukkers erin geslaagd om alsnog een logische spelling door te drukken. Met some en come gaat dat niet meer lukken. Althans, van come heeft zich inmiddels wel degelijk de logische spelling cum afgesplitst, maar uitwisselbaar zijn die bepaald niet.
• In het Noors is de m de enige medeklinker die aan het eind van een woord niet wordt verdubbeld als de voorafgaande klinker kort is. Ik weet niet of die regel als doel heeft om een lange reeks boogjes à la minimum te voorkomen, maar het zou me niet verbazen.
• In het Duits wordt de u vaak geschreven als ŭ, zodat het verschil met de n duidelijker is. In het oude Kurrent-schrift (de handgeschreven tegenhanger van het gedrukte Frakturschrift, dat in Nederland vaak als Gothisch wordt aangeduid) was dat boogje zelfs verplicht. Het verschil tussen n en u was in dat (hand)schrift anders nóg kleiner dan in het moderne schrift.
• Toen het Turks in 1928 een eigen variant van het Latijnse alfabet kreeg, werd er naast de i ook nog een i zonder puntje geïntroduceerd, de ı dus. Daar lijken de ontwerpers niet goed over te hebben nagedacht (aldus de turkoloog Geoffrey Lewis), want er ligt weer volop verwarring op de loer. Toen ze zich dat alsnog realiseerden, stelden ze voor om de ı met de hand te schrijven als ĭ. Atatürk, de Turkse president en de gangmaker achter de invoering van het Latijnse alfabet, heeft zelf de ı consequent als ĭ geschreven, en trouwens ook de u als ŭ. Inmiddels is die gewoonte in Turkije verouderd.

Er zijn vast nog meer spellingregels en schrijfgewoontes die hun oorsprong vinden in de gelijkenis van de letters i, n, u en m. Wie weet nog andere?

Op de website Kennislink is mijn boek Vakantie in eigen taal uitverkoren tot een van de tien Zomerboekentips. Zou je me het plezier willen doen om je stem uit te brengen op mijn boek? Ga naar Kennislink en scroll helemaal naar beneden. Alvast bedankt!